Poradnia Prawa Żywnościowego
Pestycydy i leki weterynaryjne
2. pestycydy
Jeśli chcesz posłuchać o pestycydach i lekach weterynaryjnych w żywności, zapraszam na podcast (w opracowaniu).
1. informacje ogólne
Bezpieczeństwo żywności jest wypadkową wielu czynników decydujących o właściwościach zdrowotnych środków spożywczych. Z jednej strony musimy dbać o ochronę roślin i zwierząt przed chorobami i szkodnikami, które poprzez żywność mogą przedostać się do naszego organizmu. Z drugiej strony musimy zapewnić, żeby środki lub substancje stosowane w celu zwalczania patogenów nie zaszkodziły naszemu zdrowiu. Współczesne rolnictwo, nastawione na wyżywienie wielu milionów ludzi, nie może funkcjonować bez ochrony przed szkodnikami i chorobami roślin i zwierząt. Do ich zwalczania służą pestycydy (środki ochrony roślin) i leki weterynaryjne.
2. pestycydy
Pestycydy są to sztuczne lub naturalne substancje służące do zwalczania organizmów szkodliwych. Zalicza się do nich stosowane w rolnictwie środki ochrony roślin. Z jednej strony nie można, z uwagi na szkodliwość dla zdrowia człowieka, wprowadzać na rynek wszystkich substancji chemicznych. Niewątpliwie należy zadbać o to, żeby rolnicy stosowali w miarę bezpieczne związki chemiczne w celu ochrony upraw przed patogenami. Z drugiej strony, nie ma takich związków chemicznych przeznaczonych do zwalczania szkodników, które byłyby w stu procentach bezpieczne dla zdrowia człowieka. Dlatego też należy dbać o to, żeby zapewnić bezpieczny dla zdrowia człowieka poziom tzw. pozostałości pestycydów w środkach spożywczych, czyli substancji, które pozostają w warzywach i owocach po ich wprowadzeniu do obrotu w celu dystrybucji i sprzedaży.
Kwestie stosowania pestycydów i dopuszczalnych (maksymalnych) poziomów ich pozostałości reguluje prawo Unii Europejskiej. W tym zakresie obowiązują rozporządzenie 1107/2009 z dnia 21 października 2009 r. dotyczące wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin oraz dyrektywa 128/2009 z dnia 21 października 2009 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów. Rozporządzenie 1107/2009 ustanawia przepisy dotyczące udzielania zezwoleń na wprowadzanie środków ochrony roślin do obrotu w postaci handlowej oraz dotyczące wprowadzania ich do obrotu, stosowania i kontrolowania w Unii Europejskiej. Pierwsze zatwierdzenie substancji zawartej w pestycydach w celu stosowania w Unii Europejskiej dokonywane jest na 10 lat w drodze rozporządzenia Komisji Europejskiej. Przedłużenie zatwierdzenia substancji dokonywane jest natomiast na okres co najwyżej 15 lat.
Środek ochrony roślin nie jest wprowadzany do obrotu ani stosowany, chyba że uzyskał zezwolenie w danym państwie członkowskim UE. W drodze odstępstwa zezwolenie państwa członkowskiego nie jest wymagane w następujących przypadkach:
a) stosowanie środków zawierających wyłącznie jedną lub więcej substancji podstawowych;
b) wprowadzanie do obrotu i stosowanie środków ochrony roślin do celów badań lub rozwoju;
c) produkcja, składowanie i przemieszczanie środka ochrony roślin przeznaczonego do stosowania w innym państwie członkowskim, pod warunkiem że środek ten uzyskał zezwolenie w tym państwie członkowskim, a państwo członkowskie, w którym ma miejsce produkcja, składowanie lub przemieszczanie wprowadziło wymogi dotyczące kontroli w celu zapewnienia, aby środek ochrony roślin nie był stosowany na jego terytorium;
d) produkcja, składowanie lub przemieszczanie środka ochrony roślin przeznaczonego do stosowania w państwie trzecim, pod warunkiem że państwo członkowskie, w którym ma miejsce produkcja, składowanie lub przemieszczanie wprowadziło wymogi dotyczące kontroli w celu zapewnienia, aby dany środek ochrony roślin został wywieziony z jego terytorium;
e) wprowadzanie do obrotu i stosowanie środków ochrony roślin, dla których udzielono pozwolenia na tzw. handel równoległy.
Regulacje unijne zostały w Polsce wdrożone dzięki ustawie z 8 marca 2013 roku o środkach ochrony roślin. Zezwolenia na wprowadzanie środka ochrony roślin do obrotu wydaje Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. W celach informacyjnych prowadzony jest rejestr dopuszczonych do obrotu środków ochrony roślin.
Najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości pestycydów w Unii Europejskiej w żywności uregulowane zostały rozporządzeniem unijnym 396/2005. Rozporządzenie stosuje się do produktów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego lub ich części wymienionych w załączniku I do rozporządzenia, spożywanych w stanie świeżym, przetworzonym i/lub wchodzących w skład żywności lub paszy, w których lub na powierzchni których mogą być obecne pozostałości pestycydów. Maksymalne poziomy pozostałości pestycydów znajdują się w załącznikach II i III dołączonych do rozporządzenia 396/2005, które są aktualizowane przez Komisję Europejską. Komisja prowadzi także unijną bazę pestycydów i maksymalnych poziomów ich pozostałości.
Pamiętać należy też o tym, że maksymalne poziomy pozostałości pestycydów w skali handlu globalnego, czyli wykraczającego poza Unię Europejską, np. z Chinami lub Stanami Zjednoczonymi, określone zostały przez Komisję Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO, która prowadzi w tym zakresie portal informacyjny.
3. leki weterynaryjne
Rozporządzenie 6/2019 ustanawia przepisy dotyczące wprowadzania do obrotu, wytwarzania, przywozu, wywozu, dostarczania, dystrybucji, nadzoru nad bezpieczeństwem farmakoterapii, kontroli i stosowania weterynaryjnych produktów leczniczych. Weterynaryjny produkt leczniczy wprowadza się do obrotu dopiero po wydaniu pozwolenia na dopuszczenie do obrotu tego produktu. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu weterynaryjnego produktu leczniczego jest ważne przez czas nieokreślony. W Polsce pozwolenie wydaje prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, ale pamiętać należy o tym, że takie pozwolenia w niektórych przypadkach może wydawać Rada UE lub Komisja Europejska.
Procedury określania maksymalnych limitów pozostałości substancji farmakologicznie czynnych w środkach spożywczych pochodzenia zwierzęcego określa natomiast rozporządzenie unijne 470/2009. Wszystkie substancje farmakologicznie czynne, które zostały ocenione zgodnie z rozporządzeniem 470/2009, są wymienione i sklasyfikowane w rozporządzeniu Komisji Europejskiej 37/2010. Rozporządzenie to zawiera dwie tabele: pierwsza z nich dotyczy substancji dozwolonych, a druga substancji zakazanych. Rozporządzenie Komisji 37/2010 było wielokrotnie zmieniane rozporządzeniami wykonawczymi dotyczącymi zmiany lub dodania maksymalnych limitów pozostałości.
Pamiętać należy o tym, że maksymalne poziomy pozostałości leków weterynaryjnych w skali globalnej określane są przez Komisję Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO, która prowadzi w tym zakresie portal informacyjny.
Kontakt
dr hab. Tomasz Srogosz
t.srogosz@jwms.pl
Social media