Poradnia Prawa Żywnościowego
Kontrole i inspekcje
w produkcji żywności
Jeżeli o inspekcjach i kontrolach dotyczących produkcji żywności chcesz posłuchać, zapraszam na podcast (w opracowaniu).
1. informacje ogólne
Normy bezpieczeństwa żywności, które obowiązują producentów poddawane są urzędowym kontrolom. Należą one do prawa żywnościowego, które w dużej mierze składa się z norm prawa administracyjnego. Bezpieczeństwo żywności, a w konsekwencji ochrona zdrowia konsumentów, podlegają gwarancji ze strony państwa, które w celu sprawdzania przestrzegania norm tego bezpieczeństwa powołało organy kontroli i inspekcji. W Polsce system kontroli i inspekcji w zakresie bezpieczeństwa żywności jest dosyć skomplikowany, ponieważ składa się z kilku państwowych służb: Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Inspekcji Weterynaryjnej, Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Dodać należy, że przedsiębiorcy trudniący się produkcją żywności podlegają także kontrolom przeprowadzanym przez Państwową Inspekcję Pracy, która sprawdza czy nie dochodzi do naruszeń praw pracowniczych. Ogólnie rzecz biorąc, produkcja żywności nie odbywa się w próżni, czyli innymi słowy jest pod stałą obserwacją służb państwowych. Dlatego w celu zabezpieczenia odpowiedniego i nieprzerwanego procesu produkcji warto zapoznać się z kompetencjami poszczególnych organów, tak aby poprowadzić przedsiębiorstwo przez kontrole i inspekcje "suchą nogą". Warto też skorzystać z pomocy prawnika-specjalisty, który nie tylko przygotuje zakład i dokumentację do kontroli, ale także odpowiednio zareaguje w sytuacji, gdy kontrola nie przebiegła pomyślnie, a producent narażony jest na karę finansową lub nawet zawieszenie działalności.
2. urzędy państwowe
W pierwszej kolejności warto dowiedzieć się co kontrolują poszczególne służby, następnie jakie mają kompetencje w czasie kontroli i, na koniec, jakie decyzje mogą podjąć wobec przedsiębiorcy.
Państwowa Inspekcja Sanitarna w odniesieniu do producentów żywności kontroluje pod względem zgodności z normami prawa żywnościowego:
a) żywność pochodzenia niezwierzęcego produkowaną i wprowadzaną do obrotu, przywożoną z państw trzecich oraz wywożoną i powrotnie wywożoną do tych państw;
b) produkty pochodzenia zwierzęcego znajdujące się w handlu detalicznym z wyłączeniem produktów pochodzenia zwierzęcego znajdujących się w rolniczym handlu detalicznym;
c) żywność zawierającą jednocześnie środki spożywcze pochodzenia niezwierzęcego i produkty pochodzenia zwierzęcego.
Sanepid kontroluje także prawidłowość stosowania zasad systemu HACCP w zakładach objętych nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej.
Pamiętać należy o tym, że zakład produkujący żywność przed rozpoczęciem działalności powinien być wpisany do rejestru prowadzonego przez Sanepid. Inspekcja Sanitarna także zatwierdza, warunkowo zatwierdza, przedłuża warunkowe zatwierdzenie, zawiesza lub cofa zatwierdzenie zakładów, a także wykreśla zakłady produkujące żywność z rejestru.
Inspekcja Weterynaryjna realizuje zadania z zakresu bezpieczeństwa produktów pochodzenia zwierzęcego oraz żywności zawierającej jednocześnie środki spożywcze pochodzenia niezwierzęcego i produkty pochodzenia zwierzęcego znajdującej się w rolniczym handlu detalicznym.
Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa kontroluje proces ochrony roślin przed patogenami, szkodnikami i chwastami oraz monitoruje zużycie środków ochrony roślin.
Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych kontroluje tzw. jakość handlową środków spożywczych, czyli ich właściwości organoleptyczne, fizykochemiczne i mikrobiologiczne w zakresie technologii produkcji, wielkości lub masy oraz wymagania wynikające ze sposobu produkcji, opakowania, prezentacji, oznakowania, nieobjęte wymaganiami sanitarnymi, weterynaryjnymi lub fitosanitarnymi.
3. metody i procedury
Urzędowe kontrole producentów żywności objęte są unormowaniami unijnego rozporządzenia 625/2017 z dnia 15 marca 2017 r. w sprawie kontroli urzędowych i innych czynności urzędowych przeprowadzanych w celu zapewnienia stosowania prawa żywnościowego i paszowego oraz zasad dotyczących zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia roślin i środków ochrony roślin.
Inspekcje sporządzają pisemną dokumentację każdej przeprowadzonej przez kontroli urzędowej. Dokumentacja obejmuje: opis kontroli, zastosowane metody kontroli, wyniki kontroli oraz, ewentualnie, zalecane działania pokontrolne. Na wniosek producenta przekazuje się mu kopię dokumentacji. Organy kontrolne niezwłocznie powiadamiają podmiot na piśmie o wszelkich przypadkach niezgodności stwierdzonych w wyniku kontroli.
Metody kontroli urzędowych obejmują:
a) sprawdzanie systemów kontroli wdrożonych w zakładach produkcyjnych;
b) sprawdzanie wyposażenia, środków transportu i innych miejsc znajdujących się w zakładzie;
c) sprawdzanie zwierząt i towarów, w tym półproduktów, składników, substancji pomocniczych w przetwórstwie oraz innych produktów wykorzystywanych do przygotowania i produkcji towarów lub do żywienia bądź leczenia zwierząt;
d) sprawdzanie produktów i procesów stosowanych w ramach czyszczenia i konserwacji;
e) sprawdzanie identyfikowalności, etykietowania, prezentacji, reklamowania i odpowiednich materiałów opakowaniowych, w tym materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością;
f) kontrole warunków higienicznych;
g) ocenę procedur dobrej praktyki produkcyjnej, dobrej praktyki higienicznej i HACCP
h) badanie dokumentów, zapisów identyfikowalności i innych zapisów, które mogą mieć znaczenie dla oceny zgodności z przepisami, w tym dokumentów towarzyszących żywności, paszom i wszelkim substancjom lub materiałom dostającym się na teren zakładu i opuszczającym go;
i) rozmowy z pracownikami;
j) weryfikowanie pomiarów dokonanych w zakładzie i wyników innych badań;
k) pobieranie próbek, analizę, diagnostykę i badania;
l) audyt;
ł) inne działania niezbędne do zidentyfikowania przypadków niezgodności.
Obowiązki zakładów produkujących środki spożywcze podczas kontroli obejmują umożliwienie dostępu kontrolerów do:
| a) |
wyposażenia, środków transportu, obiektów i innych miejsc pod ich kontrolą oraz ich otoczenia; |
| b) |
swoich komputerowych systemów zarządzania informacjami; |
| c) |
zwierząt i towarów będących pod ich kontrolą; |
| d) |
swoich dokumentów i wszelkich innych odpowiednich informacji. |
Zgodnie z art. 9 ust. 4 rozporządzenia 2017/625 kontrole urzędowe przeprowadza się bez wcześniejszego uprzedzenia, z wyjątkiem sytuacji, w których uprzednie zawiadomienie jest konieczne, by kontrola urzędowa mogła się odbyć, i odpowiednio uzasadnione. W przypadku kontroli urzędowych na wniosek podmiotu właściwy organ może zdecydować, czy kontrola ma być przeprowadzona bez wcześniejszego uprzedzenia. Przeprowadzenie kontroli urzędowej po zawiadomieniu nie wyklucza kontroli urzędowej bez wcześniejszego uprzedzenia.
Kontrole urzędowe w miarę możliwości przeprowadza się w sposób pozwalający na zmniejszenie do niezbędnego minimum obciążenia administracyjnego i zakłóceń w działalności zakładu produkcyjnego, przy czym nie może to mieć negatywnego wpływu na skuteczność kontroli.
Procedura kontrolna składa się z następujących czynności:
a) okazania legitymacji służbowej i upoważnienia do przeprowadzenia kontroli przez inspektora;
b) pouczenia kontrolowanego o jego prawach i obowiązkach;
c) przeprowadzenia kontroli poprzez: sprawdzenie dokumentacji, atestów, wyników badań; sprawdzenie opakowań, oznakowania i prezentacji produktów; oględziny środka spożywczego, w tym utrwalanie obrazu; pobranie próbek i wykonanie badań laboratoryjnych; ustalenie klasy jakości; sprawdzenie procesu produkcji;
d) sporządzenia protokołów: kontroli, oględzin i pobrania próbek;
e) przekazania protokołów kontrolowanemu w celu zapoznania się z ich treścią i podpisania.
4. decyzje pokontrolne
W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, w związku z brakiem zgodności procesu produkcji lub środka spożywczego z normami bezpieczeństwa, organ kontrolny może: wydać zalecenia pokontrolne, wydać decyzję administracyjną, nałożyć mandat, a nawet złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. W drodze decyzji administracyjnej organ kontroli może: zakazać wprowadzenia do obrotu środka spożywczego, nakazać zniszczenie produktów, zakazać składowania lub transportu w nieodpowiednich warunkach, nakazać poddanie produktu określonym zabiegom, przeklasyfikować produkt, nakazać wycofanie z obrotu partii produktów. Organ kontroli może także podjąć decyzję wymierzoną w sam zakład, włącznie z zakończeniem jego działalności i wykreśleniem z rejestru prowadzonego przez Sanepid.
Poza powyższymi, przykrymi dla producenta konsekwencjami, organ pokontrolny może także wymierzyć różnego rodzaju kary za czyny przewidziane w ustawie z 2006 roku o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Są to kary finansowe nakładane w drodze decyzji administracyjnej, ale mogą to być również mandaty nakładane w oparciu o przepisy prawa o wykroczeniach. W skrajnych sytuacjach organ kontrolny może wnieść zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa do prokuratury. Sankcje, które mogą dotknąć przedsiębiorcę mogą być zatem natury: administracyjno-finansowej, wykroczeniowej lub karnej. Wszystkie są dolegliwe, w tym np. kary finansowe, które mogą sięgać kwot rzędu do 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary.
Nie ulega wątpliwości, że procedury związane z inspekcjami i kontrolami zakładów produkujących żywność wymagają wnikliwej znajomości prawa żywnościowego. Nie sposób jest omówić wszystkich regulacji w zakresie procedur kontrolnych, w tym szczegółowych procedur dotyczących kontroli poszczególnych rodzajów produktów, środków ochrony roślin, zwierząt, leków weterynaryjnych, czy GMO. Producenci nie mają po prostu czasu na studiowanie zawiłości przepisów prawnych, zajmują się produkcją środków żywności i na tym doskonale się znają. Warto zastanowić się nad powierzeniem swojego zakładu opiece prawników-specjalistów, którzy przeprowadzą zakład przez postępowanie kontrolne oraz będą reagować w sytuacji niekorzystnych dla przedsiębiorcy decyzji pokontrolnych.
Kontakt
dr hab. Tomasz Srogosz
t.srogosz@jwms.pl
Social media